قوانین حامی کودکان‌کار
در راستای توجه جامعه بین المللی به حقوق کودک، تصویب قوانین برای حمایت این کودکان در سال‌های اخیر روند چشمگیری داشته است. قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان در حالی بعد از دو دهه به تصویب رسیده است که هر ساله بر تعداد کودکان‌کار و خیابان افزوده می‌شود؛ کودکانی که به دنبال ترک تحصیل و مشکلات اقتصادی، از رشد و پرورش سالم بی‌بهره مانده‌اند. قانون حمایت از کودکان و نوجوانان در سال ۸۱ با ۹ ماده به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، اما برخی از مشکلات این قانون باعث شد تا مسئولان مجددا لایحه‌ای تحت عنوان قانون حمایت از حقوق کودکان تدوین کنند؛ لایحه‌ای که مدت‌ها درحال بررسی بود و حال شورای نگهبان اصلاحات مجلس بر لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان آن را تایید کرده و با ابلاغ از سوی رئیس مجلس شورای اسلامی به قانون تبدیل شده است؛ قانونی که به گفته بسیاری از متخصصان حوزه اجتماعی از جمله جامعه‌شناسان و مددکاران اجتماعی، گامی بلند به سوی حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان است. یکی از ویژگی‌های قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوان، توجه آن به گروه‌های متنوعی از کودکان است. یکی از گروه‌هایی که این قانون به آن به شکل مجزا پرداخته است «کودکان‌کار و خیابان» هستند. در این قانون به بهره‌کشی اقتصادی از کودکان نیز اشاره شده و آن را به کارگیری غیرقانونی طفل و نوجوان و یا وادار کردن یا گماردن او به کار یا خدمتی که از لحاظ جسمی، روانی، اخلاقی یا اجتماعی با نظر به وضعیت طفل و نوجوان برای وی مضر یا خطرناک باشد، معرفی کرده است.
برای دیدن متن اصلی لایحه، اینجا کلیک کنید.
قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان همچنین در صورتی که طفل یا نوجوان در معرض بزه‌دیدگی یا ورود آسیب به سلامت جسمی، روانی، اجتماعی، اخلاقی، امنیت و یا وضعیت آموزشی وی قرار گیرند، آنها را مستوجب مداخله و حمایت قانونی از طفل و نوجوان دانسته است.این قانون همچنین وظایفی را به عهده وزارت کار، رفاه و تعاون اجتماعی گذاشته است تا بر اماکن کار جهت پیشگیری و مقابله با آزار یا بهره‌کشی اقتصادی از اطفال یا نوجوانان نظارت داشته باشد. همچنین پوشش بیمه‌ای مشاغل برای نوجوانان بین پانزده تا هجده سال شاغل نیز از دیگر وظایفی است که به عهده این وزارت خانه قرار گرفته است .این موارد در کنار نوآوری‌های لایحه در حمایت از کودک بعد از رسیدگی قضایی قابل توجه است. حدود ۸۰ درصد از کودکان کار خیابان از اتباع خارجی هستند، در عین حال برخی از این کودکان نیز متعلق به خانواده‌های ایرانی هستند که به دلیل مشکلات اقتصادی یا فرهنگی به کار خیابانی روی آورده‌اند.
سید حسن موسوی چلک رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز با بیان اینکه این قانون حتی به حمایت از کودکان آواره، پناهنده، مهاجر یا بی‌تابعیت هم پرداخته و از این نظر مترقیانه است، گفت: در این قانون سازمان‌ها برای همکاری با مددکاران اجتماعی، همکاری برای اخذ اطلاعات برای وضعیت مخاطره‌آمیز، شناسایی اطفال در معرض خطر توسط همکاران نیروی انتظامی ملزم شده‌اند.
وی افزود: مواردی همچون ارجاع کودکان به بهزیستی و مراجع قضایی و تامین امنیت مددکاران اجتماعی، پیش‌بینی وظایفی برای سازمان زندان‌ها و وزارت کشور به ویژه اسناد هویتی اطفال ایرانی و غیرایرانی در قانون لحاظ شده است، چراکه یکی از محدودیت‌ها برای دسترسی به خدمات آموزشی، درمانی و قضایی، موضوع اسناد هویتی است.
وی با بیان اینکه وظایفی نیز برای سازمان ثبت احوال در جهت حمایت از افراد ترک تحصیل کرده، در نظر گرفته شده تا آنها را به آموزش و پرورش برگرداند، تصریح کرد: بحث دیگر حمایت از اطفال در محیط کار است که مورد بهره‌کشی قرار می‌گیرند. حمایت از کودکان ۱۵ تا ۱۸ سال که طبق قانون کشور ما کارگران نوجوان نامیده می‌شوند تا حمایت بیمه‌ای داشته باشند نیز در قانون وجود دارد. همچنین وزارت بهداشت موظف شده تا درمان اطفال و نوجوانان را در تمام مراکز درمانی در مواردی که مشکوک به آزار هستند یا از مراکز قضایی یا مددکاران بهزیستی ارجاع شده‌اند را انجام دهد.(۱)
در خصوص این سن چه تغییراتی در لایحه حمایت از کودکان ایجاد شده است؟
در حقوق کیفری ایران تعیین این سن از اهمیت زیادی برخوردار است. در این قانون در راستای حمایت از اطفال این سن با دقت تعریف شده است و مرز میان کودکی با بزرگ سالی کامل تعیین شده است. در این قانون برای طفل بزهکار و بزه‌دیده حمایت‌هایی در نظر گرفته شده است که بسیاری به استانداردهای جهانی نزدیک است.یکی از آسیب‌های جدید در حوزه کودکان بحث کودک‌آزاری است، گفته می‌شود در این لایحه این واژه به طور مستقیم وارد ادبیات شده است در این باره توضیح دهید.
موارد جدید مطرح شده در لایحه حمایت از کودکان چیست؟
مباحث جدیدی با عنوان حمایت از کودکان و نوجوانان ، کودکان در معرض بزه، کودکان و نوجوانان بزه دیده، بحث کودک آزاری، بحث اعمال مخاطره‌آمیز، حمایت از کودکان آزاردیده، تکالیف سازمان‌های مربوط و والدین کودکان آزار و بزه‌دیده و مواردی مانند این در لایحه پیش‌بینی شده است، مواردی که تا به حال در قانون ما وجود نداشت و می‌توان به جرات گفت یکی از بهترین و پربارترین قوانینی است که در کشور به تصویب می‌رسد. البته این قانون چند بعدی است و علاوه بر کودکان به بحث تشکیلات مربوط به حمایت از کودکان و نوجوانان، سازمان حمایت از کودکان و نوجوانان، بحث شورای عالی حمایت از کودکان و نوجوانان در قوه قضاییه و مواردی مانند این نیز توجه کرده است.در این لایحه وظایف نهادهایی مثل وزارت کشور، آموزش و پرورش، بهزیستی، دادگستری و مجموعه‌های مرتبط مشخص شده است. در واقع نخستین باری است که در قوانین ما بحث کودک آزاری به صورت جدی مورد توجه و بررسی قرار گرفته است و برای بحثی مثل کودک آزاری برخوردهای سختی از سوی قوه قضاییه پیش‌بینی شده است.
