وضعیت تحصیل کودکان‌کار مهاجر در ایران

در انتهای نشست و در جمع بندی صحبت های مطرح شده محمدمهدی دهدار، پژوهشگر سیاست‌گذاری مهاجرت انجمن دیاران در ابتدا مدل‌های مختلف انطباق‌پذیری مهاجران در جوامع میزبان را برشمرد. وی تصریح کرد که طبق تجربه‌های جهانی بنظر می‌رسد که الگوی ادغام با رویکرد چندفرهنگی و پذیرش تنوعات فرهنگی، قومی و نژادی نسبت به سایر الگوها همچون همسان‌سازی،حاشیه‌ای‌سازی، جداسازی موفق‌تر عمل کرده است. این مساله در ارتباط با آموزش که کانال اصلی انطباق‌پذیری و ادغام برای کودکان مهاجر است کاملا صدق می‌کند. تجربه‌های جهانی نشان داده است که شاخص‌های عملکرد تحصیلی دانش‌آموزانی که در مدارسی تحصیل می‌کنند که متکثر بوده و دانش‌آموزانی از نژادها، فرهنگ‌ها و قومیت‌های مختلف داشته‌اند، به مراتب از مدارس تک قومیتی و غیرمتکثر، بهتر بوده است.

وی توضیح داد: ما راهی نداریم جز آنکه در زمینه سیاست‌گذاری به تجربه‌ها و مطالعات و در واقع یافته‌ها و شواهد علمی نگاه کنیم و بر اساس آن تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری را پیش ببریم. تجربه نشان داده‌ است که رویکرد گشوده‌تر در زمینه ادغام آموزشی می‌تواند هم به نفع کودکان ایرانی و هم کودکان مهاجر باشد. در واقع تصمیم به ادغام آموزشی بهتر، امکان دسترسی بهتر به امکانات آموزشی، اختلاط بیشتر دانش‌آموزان بومی و مهاجر و عبور از هراس‌ها و نگاه‌های تهدیدمحور به مهاجران یک بازی برد-برد هم برای ایرانیان و هم مهاجران است. سیاستگذار، فراهم آوردن این امکان برای کودکان مهاجر را نباید به مثابه حقی ببیند که از سر لطف به این کودکان اعطا می‌کند؛ بلکه آن را شیوه و راه‌حلی موفق و پایدار و مبتنی بر تجربه بشری و یافته‌های علمی ببیند که منافع هر دو جامعه میزبان و مهاجر را تامین می‌کند.

سیاست‌های پیرامون مسئله تحصیل اتباع، همواره متأثر از سیاست‌های کلی دولت درخصوص اتباع افغانستانی (به دلیل غلبه تعداد اتباع این کشور نسبت به سایر کشورها در ایران) بوده است. از یک سو، در ایران خدمات آموزشی به اتباع قانونی به شکلی سخاوتمندانه ارائه می شود و از سوی دیگر، به دلیل حضور حدود دو میلیون نفر مهاجر غیرقانونی، موانع متعددی پیش روی این کودکان قرار دارد. بر این اساس، می توان گفت همواره دو قطب مخالف در مسئله مهاجران افغانستانی به ایران در سطح سیاستگذاری وجود داشته است:
ـ نگاه تهدیدمحور با محوریت سیاست های بازگشت مهاجران و بار مالی آموزش اتباع افغانستانی برای دولت ایران.
ـ نگاه فرصت محور جهت اشاعه فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در منطقه و به ویژه درخصوص مهاجران قانونی و همچنین پس از انتشار فرمان رهبری.

پیش از انتشار فرمان مقام معظم رهبری مبنی بر حق تحصیل همه کودکان مهاجر حاضر در ایران در سال ۱۳۹۴، تنها دانش آموزان دارای مدرک اقامت قانونی با پرداخت هزینه های تحصیل حق تحصیل در مدارس ایران را داشتند. این فرمان نقطه عطفی در تاریخ تحصیل کودکان مهاجر در ایران بود که سه تغییر زیر را موجب شد:

۱. رایگان شدن حضور دانش آموزان مهاجر در مدارس دولتی ایران.

۲. فراهم شدن امکان تحصیل کودکان مهاجر غیرقانونی و بدون مدرک.

۳. تعیین تکلیف مدارس خودگردان (مدارسی که مهاجران حاضر در ایران ایجاد و مدیریت می کردند).