درآمد کودکانکار چقدر است؟
کودکانکار نمایندگان آشکار اختلاف طبقاتی در جامعه هستند. امروزه اکثر محققان، کودکان خیابانی را یک مشکل اجتماعی رو به رشد میدانند زیرا کودکانکار تنها افراد هستند که از حمایتهای اجتماعی و امنیت در خیابانها محروم و اسیر حلقه فقر میشوند؛ علاوه براین نیازهای اصلی و اولیه آنها برآورده نشده و به دلیل تبعیض اجتماعی توسط جامعه رد شدهاند. دلایل زیادی برای حضور کودکان در خیابان به علت کار وجود دارد اما با اطمینان میتوان گفت که فقر یکی از اصلیترین عوامل شکلگیری این موضوع است. یکی از دغدغههای ذهنی برخی از افراد جامعه، میزان درآمد کودکانکار خیابانی است. از این حیث بسیاری از مسئولین دولتی اعم از مسئولان شهرداری، بهزیستی و… بر این باورند که این کودکان اجارهای و معمولاً زیرمجموعه یک باند یا گروه خاصی بوده و درآمدهای هنگفتی دارند. از سوی دیگر برخی از افراد جامعه نیز بر این باورند که درآمد کودکان کار خیابانی بسیار ناچیز است. پس بر آن شدیم تا درآمد واقعی این کودکان را ارزیابی کنیم. این پژوهش صورت گرفته تا سؤال «درآمد واقعی کودکان کار خیابانی چقدر است؟» را پاسخ دهد. هدف اصلی این پژوهش “رسیدن به حقیقت درآمد کودکانکار خیابانی در وضعیت واقعی این کودکان” است.
روش پژوهش تخمین درآمد بچههای کار
در خردادماه ۱۴۰۱ طرح تخمین درآمد توسط واحد پژوهشکده شروع و دادههای موردنیاز این پژوهش بهصورت میدانی جمعآوری شد. این مطالعه بهصورت پژوهشی تلفیقی (کیفی-کمی) در مدتزمان ۹ ماه از خرداد تا بهمن ۱۴۰۱ انجام گرفت. این راهبرد معمولاً در مورد پژوهشهایی صادق است که در آنها هم دادههای کیفی و هم دادههای کمی گردآوری میشود (کرسول، ۲۸۱: ۱۳۹۱). پژوهش حاضر در دو مرحله انجامشده است. مرحله اول: با استفاده از مصاحبههای مسئلهمحور که از ابزارهای پژوهش کیفی محسوب میشود و همچنین به شناسایی عوامل مرتبط با درآمد کودکان کار در پهنههای مختلف تهران و احصای نتایج پرداختهشده است. مرحله دوم: با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته، به پیمایش و گردآوری دادههای کمی پرداختهشده است. برای تحلیل دادههای کمی با استفاده از نرمافزار spss، آزمونهای وی کرامرز و کای اسکوئر مورداستفاده قرارگرفته است. درواقع اولویت، شناسایی عوامل مورد انتظار بر روی درآمد کودکان بود که درنهایت به بررسی تأثیرگذاری هر یک از این علل و میزان آنها پرداخته شد.
جامعه و نمونه آماری تحقیق درآمد کودکان کار
جامعه آماری در این پژوهش کل کودکانکار خیابانی کلان شهر تهران است. برای بهدست آوردن نمونهآماری، مناطقی از شهر تهران که ازنظر شاخصهای نوسازی اجتماعی[1] در سطوح متفاوتی قرارگرفتهاند، دستهبندی شدند. این مناطق در سه پهنه مدرن (برخوردار)، در حال گذار و محروم (سنتی) قرار میگیرند. در هر پهنه دو ایستگاه بر اساس تنوع مکانی، شغلی و تعداد کودکان کار خیابانی انتخاب شد. ایستگاه میدان صنعت، پارک لاله از پهنه مدرن، ایستگاه میدان پالیزی و چهارراه دردشت از پهنه درحال گذار و ایستگاه چهارراه هرندی و بازار بزرگ از پهنه سنتی انتخاب شد.
جامعه مشارکتکنندگان در بخش کیفی پژوهش، شامل ۳۳ کودک کار حاضر در چهارراه است که از این تعداد، ۲۱ نفر مورد اصلی و ۱۲ نفر مورد فرعی بودند که مورد مصاحبه و مشاهده قرارگرفتهاند. از میان ۳۳ کودک موردمطالعه ۴ نفر ایرانی و ۲۹ نفر از کودکان اتباع بودند.
[1]بُعد خانوار، درصد بیسوادی، تراکم جمعیت، درصد متأهلین، بیکاری زنان، نفر در واحد مسکونی، خانوار در واحد مسکونی، شاخص مساحت مسکن، متولدین تهران و…
یافتههای پژوهش
درآمد روزانه و ماهانه کودکان کار خیابانی در جداول ذیل قابل رویت است:
در آزمونها استنباطی پژوهش حاضر بین متغیرهای مستقل[1] با متغیر وابسته[2] در این پژوهش رابطه آماری معناداری وجود ندارد. تنها متغیر دارای رابطه معنادار با درآمد کودکان، تحصیلات والدین بوده است. کودکانی که دارای والدین با تحصیلات بالاتری هستند، فشار خانوادگی کمتری بر کودکان وارد میکنند در نتیجه درآمد کودکان کمتر است. کودکانی که دارای والدین با سطح تحصیلات کمتر بودند درآمد بیشتری کسب میکردند که با فشار ناشی از خانواده همسو است.
بخش کیفی پژوهش به ابعادی که در پژوهش کمی امکان دسترسی به آنها وجود ندارد، در روش کیفی بهدست میآید. پس از مصاحبههای صورت گرفته و کدگذاری دادههای مستخرج از مصاحبهها و مشاهدات و تحلیل دادههای موجود، یافتههای کیفی پژوهش را میتوان در قالب موارد زیر دستهبندی کرد:
- ظاهر فردی
- مخارج بایسته
- سلوک شخصی
- هوش درآمدی
- محرک درونی
- محرک خانوادگی
- محرک محیطی
- بازه زمانی
- محرک اجتماعی
خرده مقولات و مقولات گسترده در مدل مفهومی استخراج شده از مطالعه کیفی قابل رویت است:
نتیجهگیری
تحلیل یافتههای کمی نشان میدهد رابطه معناداری بین درآمد و متغیرهای مستقل زمینهای اعم از سن، جنس، محل زندگی و… همچنین متغیرهای مستقل اعم از ساعات کاری، روزهای کاری و… وجود ندارد.
گاهاً کودکان به دلیل شرایط بداقتصادی خودخواسته مشغول به کار میشوند. بهاینترتیب رابطه عکس میان کار کودک و تحصیلات والدین ایشان برقرار است. بهطوریکه هرچه سطح تحصیلات والدین بالاتر باشد درآمد کودک پایینتر است. تحلیل یافتههای کیفی جمعآوریشده از میدان مطالعه، مبین آن است که عوامل عدیدهای درآمد کودکان را تحت تأثیر قرار میدهد ازجمله: ظاهر و رفتار کودک، هزینههای ضروری زندگی این کودکان، هوش درآمدی این کودکان و ترفندهایی که برای کسب درآمد بالاتر به کار میبرند، نحوه و زمان انجام کار کودکان و ترجیحات شخصی او برای کار کردن که متأثر از انگیزه یا محرکهای درونی آنهاست، و همچنین محرکهای خانوادگی، محیطی و اجتماعی.
پاسخهای کودکان کار و نتایج حاصلشده از یافتههای کیفی بیانگر آن است که در میان عوامل برشمرده شده فوق، خانواده را میتوان اصلیترین عامل برای تخمین درآمد کودک در نظر گرفت؛ مهمترین عامل مؤثر بر درآمد کودکان کار خیابانی حضور کودکان بهعنوان قشر آسیبپذیر و ترحمآمیز در موقعیت کاری پرخطر میباشد. درواقع دلیل اصلی سوق کودک به سمت بازار کار، کسب درآمد برای بهبود وضعیت اقتصادی خانواده میباشد چراکه مطالعات انجامشده نشان میدهد، در مواردی که به دلیل عدم اشتغال سرپرستان و فضاهای معیشتی کودکان، نانآور خانواده میشوند، همه یا بخش عمدهای از درآمد خود را به خانواده اختصاص میدهند تا صرف هزینههای زندگی و نیز هزینههایی که جامعه به آنها تحمیل میکند، شود. کودکان به علت فشارهای خانوادگی (فشار اقتصادی در محیط خانواده و یا اجبار خانواده به کودک برای کار)، مجبور به کار میشوند چراکه قریب بهاتفاق آنها بیان میکردند تحصیل را دوست دارند و آن را به کار ترجیح میدهند اما مجبور به کار هستند. بهطورکلی میتوان بیان کرد درآمد کودکان کار کمتر متأثر از عوامل فردی، اجتماعی و محیطی است درواقع درآمد روزانه کودکان بر اساس تعیین سقف درآمدی در نظر گرفتهشده از سوی سرپرست خانواده میباشد بهطوریکه، اگر خانواده از کودک خواسته باشد هرروز ۲۰۰ هزار تومان درآمد کسب کند، کودک برای کسب همان ۲۰۰ هزار تومان تلاش میکند و عوامل ظاهری و محیطی تأثیر مستقیمی بر درآمد کودکان نمیگذارد.
در میدان پژوهش همچنین مشاهده شد، کودکانی که سرپرست خانوار هستند، کارشان را بهصورت پیوسته و تماموقت انجام داده و بهاینترتیب زمان کمتری را تلف و صرف بازی میکنند و بیشترین بهرهبرداری را از بازار کار به عمل میآورند. همچنین تعمق در یافتهها حاکی از آن است که میان کودکان کار ایرانی و افغان تفاوت وجود دارد بهطوریکه کودکان ایرانی معمولاً به همراه خانواده (پدر و مادر) و بهخصوص مادران (زنان) در محل کار مشغول به فعالیت هستند. درواقع سنتهای فکری و فرهنگی درمیان اتباع افغان منجر به ایجاد فشار اقتصادی بیشتر بر مردان و پسران خانواده میشود. از سوی دیگر به دلیل نبود پدر در خانوادههای افغان به علت مرگ یا مهاجرت و سنت فکری مردسالارانه و تابو بودن کار کردن زنان در میان افغانها منجر به افزایش کودکان کار میشود. میتوان اینگونه نتیجه گرفت که سنتهای فکری منجر برافزایش فشار بر کودکان برای کار میشود. تعیین سقف درآمدی از سوی خانواده برای آنها و در نظر گرفتن رویکرد تنبیهی برای کودکان در صورت کار نکردن تا حد معین، سبب زورگیری و ربایش پول از رهگذران یا همکاران شده که بالطبع نتیجهی آن درگرفتن نزاع و مرافعه میان ایشان است.
- عبدالرضا گفت:«الان داییم دعوام کرد گفت وخه کار کن» و محمد گفت: «باید روزی ۱۰۰تومان کار کنن و عبدالرضا تا الآن فقط ۴۰ تومان کار کرده» و عبدالرضا ناله کنان گفت: «ساعت ۸ و نیمه من تا ۹ نمیتونم ۶۰ تومان کار کنم».
- « کتک خوردن الهه از برادرش حمید برای اینکه ۴ تا از فالهاش مونده بود».
بر اساس نتایج کمی این پژوهش میانگین درآمد روزانه کودکان کار ۱۵۴ هزار تومان، حداقل درآمد روزانه ۲۰هزار تومان و حداکثر درآمد روزانه ۴۰۰ هزار تومان میباشد.
این نتایج، سخنان آقای احمدی صدر مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکتهای اجتماعی شهرداری تهران و آقای سعید آرام رئیس سازمان بهزیستی را که ادعا داشتند درآمد روزانه کودکان کار بین ۴۰۰ هزار تومان الی یکمیلیون تومان و درآمد ماهانه کودکان کار ۵۰ الی ۱۵۰ میلیون تومان است را رد میکند.
از سوی دیگر مقوله گسترده اصلی بهدستآمده از مشاهدات و مصاحبات انجامشده در بخش کیفی پژوهش «خانواده بهمثابه عامل تعیینکننده درآمد کودک» است بهطوریکه این مقوله با نتایج دادههای کمی پژوهش همسو است. درواقع مشاهدات این پژوهش نشان میدهد اکثر کودکان کار به همراه خانواده زندگی میکنند و درآمدشان برای خانواده است درحالیکه تصور عموم و بسیاری از مسئولین (با توجه به مصاحبات انجامشده) این است که کودکان درگیر مافیای کار هستند و از سوی کارفرما به استثمار گرفتهشدهاند.
منابع
Ray, R. (2000). Child labor, child schooling, and their interaction with adult labor: Empirical evidence for Peru and Pakistan. The World Bank Economic Review, 14(2), 347-367.
Weston, B. H. (Ed.). (2005). Child labor and human rights: Making children matter. Boulder, Colorado: Lynne Rienner Publishers.
Befikadu, A. T. (2021). Economic Determinants Of Child Labor Exploitation, Gondar, North West Ethiopia, Journal of Scientific & Engineering Research Volume 12, 2229-5518.
شهرکی، مهدی. قادری، سیمین. (1394)، بررسی تصمیم به اشتغال و تحصیل کودکان کار در ایران، فصلنامه اقتصاد مقداری، دوره9، شماره 4، صفحات 67-89 .
حسینی، سید حسن. (1384)، وضعیت کودکان کار و خیابان در ایران، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره 19 .
رئیس دانا، فریبرز. (1382)، واکاوی کار کودکان، مجله رفاه اجتماعی، شماره 7، 231-248.
عبدالمالکی، مهدی. موسوی انزهایی، سیده زهرا. (1393)، کودکان در کار پرخطر، ماهنامه اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی کار و جامعه، شماره 168.
سعدآبادی، علی اصغر. آرامیپور، ندا. فرتاش، کیارش. (1400)، بکارگیری نوآوری اجتماعی جهت حل معضل کودکان کار با استفاده از تفکر سیستمی، ترویج علم، شماره 21، 35-58.
لیلا، کاشانی وحید. الهام، حکیمیراد. مریم، اساسه. زهرا، فارسیان. (1400)، اثربخشی برنامه آموزش حل مسئله خلاق بینفردی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 43، 207-232.
mshrgh.ir/1301025
https://tn.ai/2789913
8 پاسخ
واقعا پژوهش مهم و ارزندهای بود. در صورت امکان فایل اصلی مقاله تخمین درآمد کودکان کار رو هم در اختیارمون بذارین.
برای من همیشه این دغدغه وجود داشت که واقعا درآمد بچههای کار چقدر هست؟ اگر واقعا درآمد کودکان کار سرشار باشد چرا وضعیت زندگیشان اینچنین است؟ اما الان متوجه شدم شاخص اصلی درآمد بچه های کار را والدینشان مشخص میکنند.
سلام امیرعلی عزیز
ممنون از توجه ارزشمندتون تشکر از پیشنهادتون
خوشحالیم که پژوهش درآمد کودکان کار مورد توجهتون قرار گرفت.
چه پژوهش جالب و مفیدی بود..من به شخصه همیشه برام سوال بود ک میزان درآمدشون چقده؟
اونقدی هست ک حداقل کفاف ی زندگی خیلس ساده رو بده یا نه…خداقوت به همه ی بزرگوارایی که تو این پژوهش سهیم بودن
سلام و درود
با تشکر از شما خانم امرایی عزیز
خوشحالیم که مورد توجهتون قرار گرفت.
ممنون از همراهی ارزشمندتون
عالی بود👌🏻
با تشکر از توجهتون
ممنون از زحمات شما برای کودکان کار. امیدوارم با حل ریشه ای مشکلات و بهبود اقتصاد شاهد کاهش تعداد این کودکان در بازار کار باشیم.
با سلام و درود
تشکر از نظر ارزشمدتون و نگاه درستتون به مساله
به امید روزی که با پرداختن به ریشهها و حل مشکل دنیا جایی باشد که کار کودکان فقط بازی کردن است.